Source :- BBC PUNJABI
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
16 ਜੂਨ 2025, 10: 38 Dass
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦ ੀ ਕੈਨੇਡ ਾ ਲਈ ਰਵਾਨ ਾ ਹ ੋ ਚੁੱਕ ੇ ਹਨ । ਉਹ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮਾਰਕ ਕਾਰਨ ੀ ਤੋ ਂ ਮਿਲ ੇ ਜੀ-7 ਸੰਮੇਲਨ ਦ ਾ ਸੱਦ ਾ ਮਿਲਣ ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ, ਸੰਮੇਲਨ ‘ ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉੱਥ ੇ ਪਹੁੰਚ ਰਹ ੇ ਹਨ।
ਪਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਦ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋ ਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ੀ ਸੰਗਠਨ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਦ ੇ ਖਿਲਾਫ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦ ੀ ਤਿਆਰ ੀ ਕਰ ਰਹ ੇ ਹਨ । ਉਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਨੂ ੰ ਦਿੱਤ ੇ ਗਏ ਸੱਦ ੇ ਦ ਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹ ੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋ ਂ ਪਹਿਲਾ ਂ ਲੰਘ ੇ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂੰ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰ ੇ ਦ ੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾ ਂ ਨ ੇ ਓਟਵ ਾ ਵਿੱਚ ਸੰਸਦ ਦ ੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
ਪਰ ਮਾਹਿਰਾ ਂ ਦ ਾ ਮੰਨਣ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਮੋਦ ੀ ਦ ੀ ਇਸ ਫੇਰ ੀ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਸਬੰਧਾ ਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹ ੋ ਸਕਦ ਾ ਹ ੈ ਅਤ ੇ ਦੋਵਾ ਂ ਦੇਸ਼ਾ ਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਵੱਲ ੇ ਵਪਾਰਕ ਸਬੰਧ ਵ ੀ ਬਿਹਤਰ ਹੋਣ ਦ ੀ ਸੰਭਾਵਨ ਾ ਹੈ।
ਕੈਨੇਡ ਾ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋ ਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ 15 ਅਤ ੇ 16 ਜੂਨ ਨੂ ੰ ਸਾਈਪ੍ਰਸ ਵਿੱਚ ਹਨ । ਇਸ ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ, ਮੋਦ ੀ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੂਬ ੇ ਅਲਬਰਟ ਾ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਨਾਸਕਿਸ ਜਾਣਗੇ । ਇੱਥ ੇ ਉਹ ਜੀ-7 ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸ ਾ ਲੈਣਗ ੇ ਅਤ ੇ ਫਿਰ 18 ਜੂਨ ਨੂ ੰ ਕ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆ ਲਈ ਰਵਾਨ ਾ ਹੋਣਗੇ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਦ ੇ ਵਿਦੇਸ਼ ੀ ਦੌਰਿਆ ਂ ਬਾਰ ੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰ ੀ ਵਿਦੇਸ ਼ ਮੰਤਰਾਲ ੇ ਨ ੇ ਦਿੱਤ ੀ ਹੈ।
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਭਾਰਤ ਜੀ-7 ਦ ਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀ ਂ ਹੈ । ਜੀ-7 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟੇਨ, ਕੈਨੇਡਾ, ਫਰਾਂਸ, ਜਰਮਨੀ, ਇਟਲੀ, ਜਾਪਾਨ ਅਤ ੇ ਅਮਰੀਕ ਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । ਪਰ 2019 ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਨੂ ੰ G-7 ਸੰਮੇਲਨਾ ਂ ਵਿੱਚ ਸੱਦ ਾ ਦਿੱਤ ਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਇਹ 2015 ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਦ ਾ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ਾ ਪਹਿਲ ਾ ਦੌਰ ਾ ਹੋਵੇਗਾ । ਮੰਨਿਆ ਜ ਾ ਰਿਹ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਮੋਦ ੀ ਦ ੇ ਨਾਲ, ਇਹ ਮਾਰਕ ਕਾਰਨ ੀ ਲਈ ਵ ੀ ਇੱਕ ਕੂਟਨੀਤਕ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਹੋਵੇਗੀ।
2015 ਤੋ ਂ ਹੁਣ ਤੱਕ, ਦਸ ਸਾਲਾ ਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ ਹੈ । 2023 ਵਿੱਚ, ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਹਿਮਾਇਤ ੀ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦ ੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤ ੀ ਗਈ ਸੀ।
ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਤਤਕਾਲ ੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡ ੋ ਨ ੇ ਭਾਰਤ ‘ ਤ ੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦ ਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਸੀ । ਉਦੋ ਂ ਤੋ ਂ ਦੋਵਾ ਂ ਦੇਸ਼ਾ ਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤਣਾਅ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ।
ਹੁਣ ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡ ੋ ਕੈਨੇਡ ਾ ਜ ਾ ਚੁੱਕ ੇ ਹਨ । ਹਾਲਾਂਕਿ, ਟਰੂਡ ੋ ਦ ੀ ਪਾਰਟ ੀ ਅਜ ੇ ਵ ੀ ਸੱਤ ਾ ਵਿੱਚ ਹ ੈ ਅਤ ੇ ਇਸ ਸਾਲ ਦੀਆ ਂ ਆਮ ਚੋਣਾ ਂ ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ ਮਾਰਕ ਕਾਰਨ ੀ ਨ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਹੈ।
ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾ ਂ ਵੱਲੋ ਂ ਵਿਰੋਧ
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦ ੀ ਨੂ ੰ ਜੀ-7 ਵਿੱਚ ਸੱਦ ਾ ਦਿੱਤ ੇ ਜਾਣ ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ, ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨ ਆਪਣ ੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗ ੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰ ਰਹ ੇ ਹਨ।
ਸਥਾਨਕ ਮੀਡੀਆ ਓਟਾਵ ਾ ਸਿਟੀਜ਼ਨ ਦ ੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰ ੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ੇ ਲੋਕਾ ਂ ਨ ੇ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂ ੰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਹਿੱਲ ਵਿਖ ੇ ਵਿਰੋਧ ਜਤਾਇਆ । ਇਨ੍ਹਾ ਂ ਵਿੱਚੋ ਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰ ੇ ਲੋਕਾ ਂ ਦ ੇ ਹੱਥਾ ਂ ‘ ਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਸਮਰਥਨ ਵਾਲ ੇ ਝੰਡ ੇ ਸਨ।
ਪਿਛਲ ੇ ਹਫ਼ਤੇ, ਇਨ੍ਹਾ ਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਠਨਾ ਂ ਨ ੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮਾਰਕ ਕਾਰਨ ੀ ਨੂ ੰ ਭਾਰਤ ੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਨੂ ੰ ਦਿੱਤ ਾ ਗਿਆ ਜੀ-7 ਦਾ ਸੱਦ ਾ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦ ੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤ ੀ ਸੀ।
ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਕੈਨੇਡ ਾ ਅਤ ੇ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਰਗ ੇ ਸਮੂਹਾ ਂ ਦ ੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆ ਂ ਦ ਾ ਕਹਿਣ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਜਦੋ ਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਨਿੱਝਰ ਮਾਮਲ ੇ ਦ ੀ ਚੱਲ ਰਹ ੀ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਨਹੀ ਂ ਕਰਦ ਾ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਮਾਮਲਿਆ ਂ ਵਿੱਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ ੀ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾ ਂ ਨੂ ੰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਾ ਬਣਾਉਣ ਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦ ਾ ਵਾਅਦ ਾ ਨਹੀ ਂ ਕਰਦਾ, ਉਦੋ ਂ ਤੱਕ ਮੋਦ ੀ ਨੂ ੰ ਦਿੱਤ ਾ ਗਿਆ ਸੱਦ ਾ ਵਾਪਸ ਲ ੈ ਲਿਆ ਜਾਣ ਾ ਚਾਹੀਦ ਾ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨ ੇ ਅਤੀਤ ‘ ਚ ਅਜਿਹ ੇ ਇਲਜ਼ਾਮਾ ਂ ਤੋ ਂ ਲਗਾਤਾਰ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤ ਾ ਹੈ।
ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਉਦੋ ਂ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹ ੋ ਗਏ, ਜਦੋ ਂ ਸਾਲ 2023 ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਸਾਬਕ ਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਜਸਟਿਨ ਟਰੂਡ ੋ ਨ ੇ 18 ਜੂਨ, 2023 ਨੂ ੰ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦ ੀ ਆਗ ੂ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦ ੇ ਕਤਲ ਮਾਮਲ ੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦ ੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦ ਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ।
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨ ੇ ਨਿੱਝਰ ਦ ੇ ਕਤਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣ ੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋ ਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤ ਾ ਹੈ।
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, X/VIRS A SINGH VALTOHA
ਭਾਰਤ ਕੈਨੇਡ ਾ ‘ ਤ ੇ ਸਿੱਖ ਵੱਖਵਾਦੀਆ ਂ ਨੂ ੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਨਾਹਗਾਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦ ਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਉਂਦ ਾ ਰਿਹ ਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਨ ੇ 2020 ਵਿੱਚ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਨੂ ੰ ‘ ਅੱਤਵਾਦ ੀ ‘ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤ ਾ ਸੀ।
ਖ਼ਬਰ ਏਜੰਸ ੀ ਰਾਇਟਰਜ ਼ ਦ ੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਬੁਲਾਰ ੇ ਮੋਨਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦ ਾ ਕਹਿਣ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਦ ੇ ਸੱਦ ੇ ‘ ਤ ੇ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾ ਂ ਹੋਣੀਆ ਂ ਚਾਹੀਦੀਆ ਂ ਹਨ।
ਉਹ ਕਹਿੰਦ ੇ ਹਨ,” ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵ ੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇਨ੍ਹਾ ਂ ਸ਼ਰਤਾ ਂ ‘ ਤ ੇ ਹੋਣ ੀ ਚਾਹੀਦ ੀ ਹ ੈ ਕ ਿ ਉਹ ਅਤ ੇ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਦ ੀ ਸਰਕਾਰ, ਉਸ ਚੀਜ ਼ ਦ ੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ੀ ਲੈਣਗ ੇ ਜ ੋ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸਾਹਮਣ ੇ ਆਈ ਹੈ, ਜ ੋ ਕ ਿ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਹੀ ਂ ਲਈ ਗਈ ਹੈ ।”
ਬ੍ਰਿਟਿਸ ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦ ੇ ਸਰ ੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰ ੇ ਦ ੇ ਮੈਂਬਰਾ ਂ ਨ ੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਕਾਰਨ ੀ ਨੂ ੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕ ੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਰਕਾਰ ਨੂ ੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤ ੀ ਹ ੈ ਕ ਿ ਉਹ ਭਾਰਤ ੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦ ੀ ਨੂ ੰ ਜੀ-7 ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਦਿੱਤ ੇ ਗਏ ਸੱਦ ੇ ਨੂ ੰ ਰੱਦ ਕਰਨ।
ਗੁਰ ੂ ਨਾਨਕ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਜਿੱਥ ੇ 2023 ਵਿੱਚ ਹਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨਿੱਝਰ ਦ ਾ ਕਤਲ ਕੀਤ ਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨ ੇ ਕਿਹ ਾ ਕ ਿ ਉਹ ਇਸ ਸੱਦ ੇ ਤੋ ਂ ਨਿਰਾਸ ਼ ਅਤ ੇ ਚਿੰਤਤ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਦ ੇ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹ ਾ ਗਿਆ ਹੈ,” ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰ ਾ ਇਸ ਕੂਟਨੀਤਕ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂ ੰ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੀ ਨਿਆਂ, ਨਾਗਰਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤ ੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤ ਾ ਪ੍ਰਤ ੀ ਵਚਨਬੱਧਤ ਾ ਨੂ ੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਵਾਲ ਾ ਮੰਨਦ ਾ ਹੈ, ਜ ੋ ਸ਼ਾਇਦ ਰਾਜ-ਪ੍ਰਯੋਜਿਤ ਹਿੰਸ ਾ ਅਤ ੇ ਵਿਦੇਸ਼ ੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ ੀ ਪ੍ਰਤ ੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤ ਾ ਨੂ ੰ ਦਰਸਾਉਂਦ ਾ ਹੈ ।”
ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਸਮੇ ਂ ਅਨੁਸਾਰ ਐਤਵਾਰ ਨੂ ੰ ਲੋਕ ਅਤ ੇ ਕਾਰਕੁੰਨ ਇੱਥ ੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾ ਂ ਦ ੀ ਯੋਜਨ ਾ ਬਣ ਾ ਰਹ ੇ ਹਨ।
ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਨਿਊਜ ਼ ਚੈਨਲ ਸੀਬੀਸ ੀ ਦ ੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁੰਨ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂ ੰ ਅਲਬਰਟ ਾ ਦ ੇ ਕੈਲੇਗਰ ੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠ ੇ ਹੋਏ ਅਤ ੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂ ੰ ਹੋਣ ਵਾਲ ੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾ ਂ ਲਈ ‘ ਪੀਪਲਜ ਼ ਫੋਰਮ ‘ ਦ ਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ।
ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਿੱਖ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦ ੇ ਬੁਲਾਰ ੇ ਮੋਨਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨ ੇ ਕਿਹਾ,” ਚਰਚ ਾ ਦ ਾ ਵਿਸ਼ ਾ ਇਹ ਰਿਹ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਜਦੋ ਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਦੇਸ਼ ਤੋ ਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀ ਂ ਚਲ ੇ ਜਾਂਦੇ, ਉਦੋ ਂ ਤੱਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਜਾਰ ੀ ਰੱਖ ੇ ਜਾਣ ।’ ‘
‘ ਮੋਦ ੀ ਦ ੀ ਫੇਰ ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਹਾਲ ੀ ਦ ਾ ਮੌਕ ਾ ‘
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮਾਰਕ ਕਾਰਨ ੀ ਵੱਲੋ ਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਨੂ ੰ ਦਿੱਤ ੇ ਗਏ ਸੱਦ ੇ ਨੂ ੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰ ੇ ਲੋਕ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੂਟਨੀਤਕ ਪਹਿਲਕਦਮ ੀ ਅਤ ੇ ਭਾਰਤ-ਕੈਨੇਡ ਾ ਸਬੰਧਾ ਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀ ਂ ਸੰਭਾਵਨ ਾ ਵਜੋ ਂ ਦੇਖ ਰਹ ੇ ਹਨ।
ਮਾਂਟਰੀਅਲ ਸਥਿਤ ਇੰਡੀਆ ਕੈਨੇਡ ਾ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ( ਆਈਸੀਓ ) ਦ ੇ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧ ੂ ਨ ੇ ਕਿਹ ਾ”, ਅਸੀ ਂ ਤੁਹਾਡ ਾ ( ਮੋਦੀ ) ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਦਿਲੋ ਂ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦ ੇ ਹਾ ਂ ਅਤ ੇ ਉਮੀਦ ਕਰਦ ੇ ਹਾ ਂ ਕ ਿ ਤੁਹਾਡ ੀ ਫੇਰ ੀ ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾ ਂ ਨੂ ੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਤ ੇ ਸੰਪੰਨ ਬਣਾਏਗੀ ।”
ਕੈਨੇਡ ਾ ਸਥਿਤ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨ ੇ ਵ ੀ ਅਜਿਹੀਆ ਂ ਭਾਵਨਾਵਾ ਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀਆ ਂ ਹਨ।
ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਹਿੰਦ ੇ ਹਨ”, ਸਾਡ ੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮਾਰਕ ਕਾਰਨ ੀ ਨ ੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਨੂ ੰ ਸੱਦ ਾ ਦਿੱਤ ਾ ਹੈ, ਜ ੋ ਕ ਿ ਇੱਕ ਸਵਾਗਤਯੋਗ ਕਦਮ ਹੈ । ਪਿਛਲ ੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾ ਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿਚਕਾਰ ਕੁਝ ਮੁੱਦ ੇ ਰਹ ੇ ਹਨ ਅਤ ੇ ਮੈਨੂ ੰ ਉਮੀਦ ਹ ੈ ਕ ਿ ਇਸ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ ਚੀਜ਼ਾ ਂ ਹੱਲ ਹ ੋ ਜਾਣਗੀਆ ਂ ਅਤ ੇ ਇੱਕ ਨਵਾ ਂ ਰਸਤ ਾ ਚੁਣਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿੱਥ ੇ ਦੋਵੇ ਂ ਦੇਸ ਼ ਵਿਕਾਸ ਅਤ ੇ ਸੰਪੰਨ ਹੋਣਗੇ ।’ ‘
ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਅੱਗ ੇ ਕਿਹਾ,’ ‘ ਸਾਨੂ ੰ ਵਪਾਰ, ਤਕਨਾਲੋਜ ੀ ਅਤ ੇ ਨਿਵੇਸ ਼ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਸਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਦ ੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦੋਵੇ ਂ ਸੰਪੰਨ ਹ ੋ ਸਕਦ ੇ ਹਨ ।”
ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੀ ਵਿਰੋਧ ੀ ਧਿਰ ਨਿਊ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟ ੀ ਦ ੇ ਆਗ ੂ ਅਤ ੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਈਸਟ ਤੋ ਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਜੈਨ ੀ ਕਵਾਨ ਨ ੇ ਕਾਰਨ ੀ ਸਰਕਾਰ ਦ ੇ ਫੈਸਲ ੇ ਦ ੀ ਆਲੋਚਨ ਾ ਕੀਤ ੀ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਐਕਸ ‘ ਤ ੇ ਲਿਖਿਆ”, ਮੋਦ ੀ ਲਈ ਰੈੱਡ ਕਾਰਪੇਟ ਵਿਛਾਉਣ ਾ ਸਹ ੀ ਨਹੀ ਂ ਹ ੈ ਕਿਉਂਕ ਿ ਭਾਰਤ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆ ਂ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਤੋ ਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦ ਾ ਹ ੈ ਅਤ ੇ ਕਤਲਾ ਂ ਦ ੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ੀ ਲੈਣ ਤੋ ਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦ ਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਦਮ ਸਾਡ ੇ ਦੇਸ ਼ ਵਿੱਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ ੀ ਅਤ ੇ ਹਿੰਸ ਾ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ ੀ ਸ਼ਕਤੀਆ ਂ ਨੂ ੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੀਆ ਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾ ਂ ਨੂ ੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦ ਾ ਹੈ।
ਨਿਊ ਜਰਸ ੀ ਵਿੱਚ, ਗਲੋਬਲ ਇੰਡੀਅਨ ਡਾਇਸਪੋਰ ਾ ਅਲਾਇੰਸ ਦ ੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਐਚਐਸ ਪਨੇਸਰ ਨ ੇ ਇਸ ਦੌਰ ੇ ਦ ੀ ਸ਼ਲਾਘ ਾ ਕੀਤ ੀ ਅਤ ੇ ਇਸਨੂ ੰ” ਭਾਰਤ-ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਬੰਧਾ ਂ ਨੂ ੰ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਅਤ ੇ ਮੁੜ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਲ” ਕਿਹਾ।
ਪਨੇਸਰ ਨ ੇ ਖ਼ਬਰ ਏਜੰਸ ੀ ਏਐਨਆਈ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆ ਂ ਕਿਹਾ,” ਜੂਨ 2025 ਤੱਕ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰ ੀ ਮੋਦ ੀ ਦ ੀ ਜੀ-7 ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਭਾਗੀਦਾਰ ੀ ਨੂ ੰ ਭਾਰਤ ੀ ਪਰਵਾਸ ੀ ਅਤ ੇ ਦੁਵੱਲ ੇ ਸਬੰਧਾ ਂ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹ ੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਤਣਾਅ ਨੂ ੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਅਤ ੇ ਸੁਧਾਰਨ ਦ ੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੌਕ ੇ ਵਜੋ ਂ ਦੇਖਿਆ ਜ ਾ ਰਿਹ ਾ ਹੈ ।”
ਮੋਦ ੀ ਦ ੀ ਫੇਰ ੀ ਤੋ ਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆ ਂ ਉਮੀਦਾ ਂ
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਪਿਛਲ ੇ ਮਹੀਨੇ, ਭਾਰਤ ਦ ੇ ਵਿਦੇਸ ਼ ਮੰਤਰ ੀ ਐਸ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਵਿਦੇਸ ਼ ਮੰਤਰ ੀ ਅਨੀਤ ਾ ਆਨੰਦ ਨ ੇ ਫ਼ੋਨ ‘ ਤ ੇ ਗੱਲ ਕੀਤ ੀ ਸੀ।
ਦੋਹਾ ਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੁਵੱਲ ੇ ਆਰਥਿਕ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂ ੰ ਡੂੰਘ ਾ ਕਰਨ ਅਤ ੇ ਸਾਂਝੀਆ ਂ ਤਰਜੀਹਾ ਂ ਨੂ ੰ ਅੱਗ ੇ ਵਧਾਉਣ ਦ ੇ ਤਰੀਕਿਆ ਂ ‘ ਤ ੇ ਚਰਚ ਾ ਹੋਈ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀਆ ਂ ਦ ੀ ਜੀ-7 ਕੈਨੇਡ ਾ ਸੰਮੇਲਨ ਦੌਰ ਾ ਮੁਲਾਕਾਤ ‘ ਤ ੇ ਵਿਦੇਸ ਼ ਮੰਤਰਾਲ ੇ ਦ ੇ ਬੁਲਾਰ ੇ ਰਣਧੀਰ ਜੈਸਵਾਲ ਦ ਾ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵ ੀ ਸਾਹਮਣ ੇ ਆਇਆ ਹੈ।
ਇੱਕ ਪ੍ਰੈਸ ਬ੍ਰੀਫਿੰਗ ਵਿੱਚ ਰਣਧੀਰ ਜੈਸਵਾਲ ਨ ੇ ਕਿਹਾ,” ਦੋਵਾ ਂ ਆਗੂਆ ਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲ ੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਆਪਸ ੀ ਸਤਿਕਾਰ, ਸਾਂਝ ੇ ਹਿੱਤਾ ਂ ਅਤ ੇ ਇੱਕ-ਦੂਜ ੇ ਦੀਆ ਂ ਚਿੰਤਾਵਾ ਂ ਪ੍ਰਤ ੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤ ਾ ਦ ੇ ਅਧਾਰ ‘ ਤ ੇ ਸਬੰਧਾ ਂ ਨੂ ੰ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦ ੇ ਤਰੀਕ ੇ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤ ਾ ਕਰੇਗੀ ।”
ਬਲੂਮਬਰਗ ਦ ੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਨ ੇ ਅੱਤਵਾਦ ਅਤ ੇ ਅਪਰਾਧ ਬਾਰ ੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰ ੀ ਸਾਂਝ ੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤ ੇ ‘ ਤ ੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤ ੇ ਹਨ।
ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਦ ੇ ਅਨੁਸਾਰ,” ਕੈਨੇਡ ਾ ਅਤ ੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆ ਂ ਸਰਕਾਰਾ ਂ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਅਪਰਾਧਾ ਂ ਬਾਰ ੇ ਜਾਣਕਾਰ ੀ ਸਾਂਝ ੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀ ਂ ਵਿਵਸਥ ਾ ਬਣਾਉਣ ਜ ਾ ਰਹੀਆ ਂ ਹਨ । ਇਹ ਸਬੰਧਾ ਂ ਨੂ ੰ ਮੁੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦ ੀ ਦਿਸ਼ ਾ ਵੱਲ ਨਵਾ ਂ ਕਦਮ ਹੈ ।”
ਇਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਗੁਪਤ ਰੱਖਣ ਦ ੀ ਸ਼ਰਤ ‘ ਤ ੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆ ਂ ਦ ੇ ਹਵਾਲ ੇ ਨਾਲ ਕਿਹ ਾ ਗਿਆ ਹ ੈ ਕ ਿ” ਨਵੀ ਂ ਵਿਵਸਥਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵਾ ਂ ਦੇਸ਼ਾ ਂ ਦੀਆ ਂ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗ ੂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆ ਂ ਏਜੰਸੀਆ ਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਨੂ ੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰ ੀ ਅਪਰਾਧ ਅਤ ੇ ਸਿੰਡੀਕੇਟ, ਅੱਤਵਾਦ ਅਤ ੇ ਕੱਟੜਪੰਥ ੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆ ਂ ਬਾਰ ੇ ਖੁਫੀਆ ਜਾਣਕਾਰ ੀ ਸਾਂਝ ੀ ਕਰਨ ਦ ੀ ਆਗਿਆ ਦੇਵੇਗੀ ।”
ਕ ੀ ਭਾਰਤ-ਕੈਨੇਡ ਾ ਸਬੰਧ ਸੁਧਰਨਗੇ?
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images
ਹਾਲ ਹ ੀ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਜੀ-7 ਸੰਮੇਲਨ ਨੂ ੰ ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾ ਂ ਨੂ ੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦ ੇ ਯਤਨ ਵਜੋ ਂ ਦੇਖਿਆ ਜ ਾ ਰਿਹ ਾ ਹੈ, ਪਰ ਨਿੱਝਰ ਦ ੇ ਕਤਲ ਦ ੀ ਗੁੱਥ ੀ ਅਜ ੇ ਵ ੀ ਪੂਰ ੀ ਤਰ੍ਹਾ ਂ ਨਹੀ ਂ ਸੁਲਝ ੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਂ ਦ ੀ ਦੂਜ ੀ ਸਭ ਤੋ ਂ ਵੱਡ ੀ ਸਿੱਖ ਆਬਾਦ ੀ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦ ੀ ਹੈ । ਇੱਥ ੇ ਲਗਭਗ 8 ਲੱਖ ਸਿੱਖ ਰਹਿੰਦ ੇ ਹਨ, ਜ ੋ ਕ ਿ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦ ੀ ਦ ਾ 2.1 ਫ਼ੀਸਦ ਹਨ । ਸਾਲ 2021 ਦ ੀ ਜਨਗਣਨ ਾ ਦ ੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਚੌਥ ਾ ਸਭ ਤੋ ਂ ਵੱਡ ਾ ਧਰਮ ਹੈ।
ਸਿੱਖਾ ਂ ਦ ੇ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰ ੇ ਵਿੱਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਪੱਖ ੀ ਕਾਰਕੁਨ ਵ ੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜ ੋ ਭਾਰਤ ਤੋ ਂ ਵੱਖ ਹ ੋ ਕ ੇ ਸਿੱਖ-ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦ ੀ ਮੰਗ ਕਰਦ ੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਨ ੇ ਇਸ ਮੰਗ ਦ ਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆ ਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਦ ੀ ਮੰਗ ਕੀਤ ੀ ਹੈ । ਇਸ ਦ ੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਕੈਨੇਡ ਾ ਨ ੇ ਭਾਰਤ ‘ ਤ ੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਧਰਤ ੀ ‘ ਤ ੇ ਸਿੱਖ ਕਾਰਕੁਨਾ ਂ ਨੂ ੰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਾ ਬਣ ਾ ਕ ੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣ ਦ ਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਹੈ।
ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਸਾਬਕ ਾ ਡਿਪਲੋਮੈਟ ਡੇਵਿਡ ਮੈਕਿਨਨ ਦ ਾ ਮੰਨਣ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਮੋਦ ੀ ਨੂ ੰ ਜੀ-7 ਸੰਮੇਲਨ ਦ ਾ ਸੱਦ ਾ ਦ ੇ ਕ ੇ ਕਾਰਨ ੀ ਨ ੇ ਸਹ ੀ ਫੈਸਲ ਾ ਲਿਆ ਹੈ।
ਡੇਵਿਡ ਮੈਕਿਨਨ ਨ ੇ ਜਰਮਨ ਬਰਾਡਕਾਸਟਰ ਡੀਡਬਲਯ ੂ ਨੂ ੰ ਕਿਹਾ,” ਕੈਨੇਡ ਾ ਵਿੱਚ ਅਤ ੇ ਖਾਸ ਕਰਕ ੇ ਲਿਬਰਲ ਪਾਰਟ ੀ ਦ ੇ ਅੰਦਰ ਇਸ ਫੈਸਲ ੇ ਦ ੀ ਰਾਜਨੀਤ ੀ ਆਸਾਨ ਨਹੀ ਂ ਸੀ, ਪਰ ਕਾਰਨ ੀ ਨ ੇ ਸਹ ੀ ਫੈਸਲ ਾ ਲਿਆ । ਇਹ ਵ ੀ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹ ੈ ਕ ਿ ਵਿਰੋਧ ੀ ਧਿਰ ਦ ੇ ਆਗ ੂ ਪੀਅਰ ੇ ਪੋਇਲੀਵਰ ਨ ੇ ਤੁਰੰਤ ਇਸਦ ਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ।”
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੈਕਿਨਨ ਨ ੇ ਕਿਹ ਾ ਕ ਿ ਇਹ ਕਹਿਣ ਾ ਬਹੁਤ ਜਲਦ ੀ ਹੋਵੇਗ ਾ ਕ ਿ ਦੋਵਾ ਂ ਧਿਰਾ ਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਹ ੋ ਜਾਵੇਗਾ।
ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਸਾਬਕ ਾ ਸਿਹਤ ਮੰਤਰ ੀ ਉੱਜਲ ਦੋਸਾਂਝ ਦ ਾ ਮੰਨਣ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਜੀ-7 ਭਾਰਤ ਅਤ ੇ ਕੈਨੇਡ ਾ ਦ ੇ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਬੰਧਾ ਂ ਨੂ ੰ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰ ੀ ਮੌਕ ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦ ਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕ ੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦ ੇ ਮੁੱਦ ੇ ‘ ਤ ੇ ਲੰਬ ੇ ਸਮੇ ਂ ਤੋ ਂ ਚੱਲ ਰਹ ੇ ਤਣਾਅ ਕਾਰਨ।
ਖ਼ਬਰ ਏਜੰਸ ੀ ਏਐਨਆਈ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦ ੇ ਹੋਏ ਦੋਸਾਂਝ ਕਹਿੰਦ ੇ ਹਨ,” ਆਗ ੂ ਨੂ ੰ ਪਤ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਕਿਸ ੇ ਦੇਸ ਼ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋਣ ‘ ਤ ੇ ਵ ੀ ਉਸਦ ੀ ਮਹੱਤਤ ਾ ਨੂ ੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਼ ਨਹੀ ਂ ਕੀਤ ਾ ਜ ਾ ਸਕਦਾ । ਉਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਬੰਧਾ ਂ ਨੂ ੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦ ੇ ਤਰੀਕ ੇ ਲੱਭ ਲੈਂਦ ੇ ਹਨ । ਅਜਿਹ ਾ ਲਗਦ ਾ ਹ ੈ ਕ ਿ ਕਾਰਨ ੀ ਵ ੀ ਇਹ ੀ ਤਰੀਕ ਾ ਅਪਣ ਾ ਰਹ ੇ ਹਨ ।”
ਬੀਬੀਸ ੀ ਲਈ ਕਲੈਕਟਿਵ ਨਿਊਜ਼ਰੂਮ ਵੱਲੋ ਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ
source : BBC PUNJABI
