ડેવિડ વૉરેન: વિમાન દુર્ઘટનાનું રહસ્ય ખોલતા બ્લૅક બૉક્સના શોધકની કહાણી જેમણે પ્લેન ક્રૅશમાં પિતાને ગુમાવ્યા હતા

અપડેટેડ એક કલાક પહેલા

હાલમાં જ અમદાવાદમાં પ્લેન ક્રૅશમાં તેમાં સવાર 241 લોકોનાં મોત થઈ ગયાં. તપાસકર્તાઓ વિમાન દુર્ઘટનાનાં કારણોની તપાસ કરી રહ્યા છે જેમાં બ્લૅક બૉક્સ મહત્ત્વપૂર્ણ સાબિત થશે. ત્યારે વાંચો બ્લૅક બૉક્સના શોધકની કહાણી જેમના પિતાનું મૃત્યુ એક વિમાન અકસ્માતમાં જ થયું હતું.

શુક્રવાર 19 ઑક્ટોબર, 1934 ના રોજ મિસ હોબાર્ટ નામનું પૅસેન્જર વિમાન આકાશમાંથી સમુદ્રમાં તૂટી પડ્યું.

આઠ પુરુષો, ત્રણ મહિલાઓ અને એક બાળક તેમાં સવાર હતા. તાસ્માનિયા અને ઑસ્ટ્રેલિયાની મુખ્ય ભૂમિ વચ્ચે આવેલા સમુદ્રના પાણીમાં એ ડૂબી ગયું એવું માનવામાં આવે છે.

વિમાનનો કાટમાળ ક્યારેય મળ્યો નહીં.

વિમાનમાં સવાર એક 33 વર્ષીય ઍંગ્લિકન મિશનરી રેવ હુબર્ટ વૉરેન હતા, જે સિડનીના એનફિલ્ડમાં મુસાફરી કરી રહ્યા હતા. તેમનાં પત્ની એલી અને ચાર બાળકો પાછળ રહી ગયાં હતાં, જે હોડી દ્વારા તેમની પાછળ આવવાનું વિચારતાં હતાં.

તેમના આઠ વર્ષના પુત્ર ડેવિડને તેમણે છેલ્લી ભેટ કહી શકાય એવો એક ક્રિસ્ટલ રેડિયો સેટ આપ્યો હતો. જે ડેવિડે ખૂબ જ સાચવીને જાળવી રાખ્યો હતો.

તાસ્માનિયામાં આવેલી લોન્સેસ્ટન બૉય્ઝ ગ્રામર સ્કૂલમાં ભણતા ડેવિડ વૉરેને આ મશીન સાથે થોડા ચેડા કર્યા. તેઓ શીખવા માંગતા હતા કે આ રેડિયો કેવી રીતે કામ કરે છે. તેઓ ક્રિકેટ મૅચ સાંભળવા માટે મિત્રો પાસેથી પૈસા પણ વસૂલતા હતા. થોડાં વર્ષોમાં તેઓ ઘરે બનાવેલી આ રેડિયોની નકલો પાંચ શિલિંગમાં વેચાવા લાગ્યા.

યુવાન ડેવિડ પ્રતિભાશાળી સાથે સાથે એક અદ્ભુત વક્તા હતા. તેમનો પરિવાર ખૂબ જ ધાર્મિક હતો. તેઓ એવું ઇચ્છતા હતા કે ડેવિડ ધર્મના ઉપદેશક બને.

પરંતુ એવું બન્યું નહીં. ભલા માણસ રેવરેન્ડ હ્યુબર્ટની એક ભેટથી તેમનો વિજ્ઞાન સાથે પ્રેમસંબંધ શરૂ થયો હતો. અને તે જીવન બચાવનારો સાબિત થયો.

વીસના દાયકાના મધ્ય સુધીમાં ડેવિડ વૉરેને સિડની યુનિવર્સિટીમાંથી વિજ્ઞાનની ડિગ્રી, મેલબર્ન યુનિવર્સિટીમાંથી શિક્ષણમાં ડિપ્લોમા અને લંડનની ઇમ્પિરિયલ કૉલેજમાંથી રસાયણશાસ્ત્રમાં પીએચડીનો અભ્યાસ કરી લીધો હતો.

તેઓ રૉકેટ સાયન્સમાં વિશેષતા ધરાવતા હતા અને તેઓ એરોનૉટિકલ રિસર્ચ લેબોરેટરીઝ (ARL) માટે સંશોધક તરીકે કામ કરવા લાગ્યા હતા. આ ઑસ્ટ્રેલિયાના સંરક્ષણ વિભાગનો એક ભાગ હતો જે વિમાનો અંગેના સંશોધનો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતો હતો.

1953માં વિભાગે તેમને એક ખર્ચાળ અને દુઃખદ રહસ્ય ઉકેલવાનો પ્રયાસ કરતી નિષ્ણાત પેનલમાં મૂકી દીધા. વિશ્વનું પ્રથમ વ્યાવસાયિક જેટ ઍરલાઇનર અને નવા જેટ યુગની મહાન આશા એવું બ્રિટિશ ડી હેવિલેન્ડ કૉમેટ કેમ વારંવાર ક્રૅશ થતું હતું?

તેમણે વિચાર્યું કે આનું કારણ ઈંધણ ભરવાની ટાંકીઓ હોઈ શકે છે; પરંતુ આ ઉપરાંત વિમાન ક્રૅશ થવા પાછળ ડઝનબંધ સંભવિત કારણો હતાં. વિમાન તૂટી પડે ત્યાર બાદ પુરાવામાં મૃત્યુ અને કાટમાળ સિવાય બીજું કંઈ મળતું નહોતું. પેનલ તેઓ જે જાણતા હતા તેની ચર્ચા કરવા માટે જ રચવામાં આવી હતી.

ડૉ. વૉરેન 50 વર્ષ કરતાં વધુ સમય પછી યાદ કરતા કહ્યું કે, “લોકો સ્ટાફની તાલીમ અને પાઇલટ્સની ભૂલો અંગે બકવાસ કરી રહ્યા હતા. શું વિમાનની પૂંછડી બાજુથી તૂટી ગઈ અને એવી બધી વસ્તુઓ વિશે વાત કરતા હતા જેના વિશે હું કંઈ જાણતો ન હતો.”

“મને એક અઠવાડિયા પહેલાં સિડનીના યુદ્ધ પછીના પ્રથમ વેપાર મેળામાં જોયેલી વસ્તુનું સ્વપ્ન આવ્યું. અને તે હતું પહેલું પૉકેટ રેકૉર્ડર. જેને મીનીફોન કહેવામાં આવતું હતું. આ એક જર્મન ઉપકરણ હતું. આ પહેલાં આવું કંઈ બન્યું નહોતું…”

મીનીફોનને ઉદ્યોગપતિઓ દ્વારા આપવામાં આવતા ડિક્ટેશન મશીન તરીકે માર્કેટિંગ કરવામાં આવ્યું હતું, જેઓ તેમના ડેસ્ક પર (અથવા ટ્રેનો અને વિમાનોમાં) બેસીને તેમાં રેકૉર્ડ કરી શકતા હતા જે પછીથી તેમના સહાયકો દ્વારા ટાઇપ કરવામાં આવતા હતા. ડેવિડ જેમને સ્વિંગ મ્યુઝિકનો શોખ હતો અને તેઓ ક્લેરનેટ વગાડતા હતા. તે પણ સંગીતના શોખ માટે આ મીનીફોન લેવા માગતા હતા.

જોકે જ્યારે તેના એક સાથી વૈજ્ઞાનિકે સૂચવ્યું કે આધુનિક કૉમેટસ વિમાનનું કદાચ અપહરણ પણ થયું હોય આ સાંભળીને તેના મનમાં કંઈક ક્લિક થયું.

એ વાતની બહુ ઓછી સંભાવના હતી કે રેકૉર્ડર વિમાનમાં હોય અને તે આગથી બચી ગયું હોય. પરંતુ વિચારો કે દરેક વિમાનની કૉકપીટમાં એક મીની રેકૉર્ડર હોત તો શું? જો આમ હોય ત અકસ્માત બાદના તપાસકર્તાઓને ઘણી રાહત રહેતી કારણ કે તેમની પાસે ક્રૅશની છેલ્લી ક્ષણ સુધીનો ઑડિયો રેકૉર્ડિંગ હોત. ઓછામાં ઓછું તેઓ જાણી શકત કે પાઇલટ્સે શું કહ્યું અને સાંભળ્યું.

આ વિચાર તેમને આકર્ષિત કરવા માંડ્યો. ARL પાછા ફર્યા પછી તેઓ તેમના બૉસને આ વિશે કહેવા માટે ઉતાવળા હતા.

તેમના ઉપરી અધિકારી તેમના વિચારને લઈને ઉત્સાહિત ન થયા. ડૉ. વૉરેને કહ્યું કે તેમને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, “આનો રસાયણશાસ્ત્ર અથવા ઈંધણ સાથે કોઈ સંબંધ નથી. તમે રસાયણશાસ્ત્રી છો. આને ઉપકરણ વિભાગમાં આપી દો અને તમારા કામે લાગી જાવ.”

ડેવિડ જાણતા હતા કે કૉકપીટ રેકૉર્ડરનો તેમનો વિચાર સારો હતો. સત્તાવાર સમર્થન વિના તેઓ તેના વિશે કંઈ કરી શકે એમ ન હતા. પરંતુ તેઓ એને મગજમાંથી કાઢી પણ નહીં શક્યા.

જ્યારે નવા બૉસ આવ્યા ત્યારે ડેવિડે ફરીથી તેમની શોધ રજૂ કરી. તેમના નવા ઉપરી અધિકારી આ મામલામાં રસ ધરાવતા હતા, અને ARL ના ચીફ સુપરિન્ટેન્ડન્ટ ડૉ. લૌરી કૂમ્બ્સ પણ. તેમણે તેમને આના પર સમજદારીપૂર્વક કામ કરતા રહેવાનું કહ્યું. આ સરકાર દ્વારા માન્ય યુદ્ધ જીતનાર શસ્ત્ર ન હતું અને તેથી તેના પર પ્રયોગશાળાનો સમય કે પૈસા બગાડવામાં નહોતા આવતા.

ડૉ. વૉરેને કહ્યું કે ચીફ સુપરિન્ટેન્ડન્ટે તેમને ચેતવણી આપી હતી કે, “જો હું બાબતે કોઈની સાથે વાત કરતો દેખાઈશ તો મને કાઢી મૂકશે.”

પત્ની અને બે બાળકો ધરાવતા એક યુવાન માટે આ બાબત ગંભીર હતી.

પરંતુ તેમના બૉસે તેમને ચોરીછૂપીથી ટેકો આપતા હતા. એક કિંમતી નવા ડિક્ટેશન રેકૉર્ડર ખરીદવા અને તેને “પ્રયોગશાળા માટે જરૂરી સાધન છે..” સુધીની સફરમાં તેમના બૉસે મદદ કરી હતી.

આનાથી પ્રોત્સાહિત થઈને ડૉ. વૉરેને “ઍરક્રાફ્ટ અકસ્માતોમાં તપાસમાં સહાયક ઉપકરણ” શીર્ષક ધરાવતા એક અહેવાલમાં પોતાનો વિચાર લખ્યો અને તેમને લાગતી વળગતી જગ્યાએ મોકલી દીધા.

પાઇલટ્સ યુનિયને ગુસ્સે થઈને પ્રતિક્રિયા આપી કે આ રેકૉર્ડર જાસૂસી ઉપકરણ છે. તેમણે કહ્યું કે “બિગ બ્રધર સાંભળતા હોય (એવી પરિસ્થિતિમાં) ઑસ્ટ્રેલિયામાં કોઈ વિમાન ઉડાન ભરશે નહીં.”

ઑસ્ટ્રેલિયાના નાગરિક ઉડ્ડયન અધિકારીઓએ જાહેર કર્યું કે આનું “હાલમાં તાત્કાલિક કોઈ મહત્ત્વ નથી”, અને વાયુસેનાને ડર હતો કે તે “આ ઉપકરણ સમજણ કરતાં વધુ અપશબ્દો આપશે”.

તેમનો મોટો પુત્ર પીટર કહે છે કે તેમના પિતા હઠીલા હતા. અને મુક્ત વિચારોના હતા જેની અસર વિશ્વ અંગેના તેમના દૃષ્ટિકોણ પર પણ હતી.

“તેઓ અમને સ્કીઇંગ કરાવવા લઈ જતા હતા,” તેઓ યાદ કરે છે, “પરંતુ તેમણે વૉશિંગ-અપ ગ્લોવ્ઝ પહેરીને સ્કીઇંગ કર્યું, કારણ કે તેઓ સ્કી ગ્લોવ્સની જોડી માટે 30 ડૉલ ચૂકવવા નહોતા માગતા. તેઓ સહેજ પણ ડરતા ન હતા. તેઓ રાહ જોવામાં અને ટોળાને અનુસરવામાં બિલકુલ નહોતા માનતા.”

આ જ ભાવનાથી ડૉ. વોરેન પોતાના ગૅરેજમાં ગયા અને પોતાનાં 20 વર્ષ જૂના રેડિયોના ભાગેને ફરીથી ભેગા કર્યા. તેમણે નક્કી કર્યું કે તેમના ટીકાકારોની મજાક અને શંકાને દૂર કરવાનો એકમાત્ર રસ્તો એક મજબૂત પ્રોટોટાઇપ બનાવવાનો છે.

આ પહેલું “બ્લૅક બૉક્સ” ફ્લાઇટ રેકૉર્ડર હતું.

1958 માં એક દિવસ જ્યારે નાનું ફ્લાઇટ રેકૉર્ડરનું કામ પૂર્ણ થઈ ગયું હતું અને તેને બારીકાઈથી ગોઠવવામાં આવ્યું હતું, ત્યારે લૅબમાં એક અસામાન્ય મુલાકાતી આવ્યો. મુખ્ય સુપ્રિટેન્ડન્ટ ડૉ. કૂમ્બ્સ ઇંગ્લૅન્ડના એક મિત્રને પ્રયોગશાળા બતાવી રહ્યા હતા.

“ડેવ !” તેમણે કહ્યું, “આને કહો કે તમે શેના પર કામ કરી રહ્યા છો!”

ડૉ. વૉરેને સમજાવ્યું: તેમના વિશ્વ-પ્રથમ પ્રોટોટાઇપમાં ચાર કલાકના પાઇલટ અવાજો અને ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ રીડિંગ્સ સંગ્રહિત કરવા માટે સ્ટીલ વાયરનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. અને જૂના રેકૉર્ડ આપમેળે ભૂંસી નાખવામાં આવતા હતા જેથી તેનો ફરીથી ઉપયોગ કરી શકાય.

થોડો વિરામ બાદ મુલાકાતીએ કહ્યું: “આ છોકરાને આગામી કુરિયરમાં લંડન મોકલી દો. અમે તેને લંડનમાં બતાવીશું.”

કુરિયર એક ટ્રાન્સપોર્ટ ઍરક્રાફ્ટ હતું, જે ઇંગ્લૅન્ડ જઈ રહ્યું હતું. તેમાં સફર કરવા માટે તમારે કોઈ ખૂબ શક્તિશાળી વ્યક્તિને ઓળખાણ જરૂરી હતી. ડૉ. વોરેનને આશ્ચર્ય થયું કે આ માણસ કોણ છે જે દુનિયાની કિંમતી ટિકિટ એવી વ્યક્તિને આપી રહ્યો છે જેને તે ક્યારેય મળ્યો નથી.

જવાબ હતો રૉબર્ટ હાર્ડિંગહામ (પાછળથી સર રૉબર્ટ), જે બ્રિટિશ ઍર રજિસ્ટ્રેશન બોર્ડના સેક્રેટરી અને RAF માં ભૂતપૂર્વ ઍર વાઇસ-માર્શલ હતા.

ડેવિડના શબ્દોમાં કહીએ તો, “તે એક હીરો હતો. અને તે કૂમ્બ્સનો મિત્ર હતો.”

થોડાં અઠવાડિયાં પછી ડૉ. વૉરેન ઇંગ્લૅન્ડ જનારા વિમાનમાં સવાર હતા. ઍસ્ટ્રેલિયાના સંરક્ષણ વિભાગની કડક સૂચનાઓ સાથે કે તેઓ ત્યાં ખરેખર શું કરી રહ્યા છે તે કોઈને ના કહે, કારણ કે “કોઈ આવાથી ભ્રમિત થશે”.

લગભગ અવિશ્વસનીય વિડંબના સાથે વિમાને ભૂમધ્ય સમુદ્રની વચ્ચોવચ એક એન્જિન ગુમાવ્યું.

ડૉ. વૉરેને યાદ કર્યું: “મેં કહ્યું, ‘ચૅપ્સ, આપણે એક ગધેડો ગુમાવ્યો હોય તેવું લાગે છે.’ પણ અમે ટ્યુનિશિયાથી આવ્યા હતા અને રાતભર તાપમાન લગભગ 45 ડિગ્રી હતું. અમે તે નર્કના ખાડામાં પાછા જવા માગતા ન હતા.”

તેમણે બાકીની ફ્લાઇટ રેકૉર્ડ કરી વિચાર્યું કે જો તેઓ આ લંગડાતા વિમાનમાં મૃત્યુ પામે તો પણ, “ઓછામાં ઓછા તેમના વિચારને નકારતા બદમાશોને તો ખોટા સાબિત કરી શકીશ!”

“પરંતુ કમનસીબે અમે ઠોકર ન ખાધી – અમે સુરક્ષિત રીતે ઊતર્યા અને ઇંગ્લૅન્ડ પહોંચી ગયા…”

ઇંગ્લૅન્ડમાં ડૉ. વૉરેને રૉયલ ઍરોનૉટિકલ ઍસ્ટાબ્લિશમૅન્ટ અને કેટલાક કમર્શિયલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ-મેકર્સ સમક્ષ “ARL ફ્લાઇટ મેમરી યુનિટ” રજૂ કર્યું.

બ્રિટિશ લોકોને તે ખૂબ ગમ્યું. બીબીસીએ તેનું પરીક્ષણ કરતા ટીવી અને રેડિયો કાર્યક્રમો ચલાવ્યા, અને બ્રિટિશ નાગરિક ઉડ્ડયન સત્તાવાળાઓએ નાગરિક વિમાનમાં ઉપકરણને ફરજિયાત બનાવવા માટે કામ શરૂ કર્યું. મિડલસેક્સની એક કંપનીએ એઆરએલનો સંપર્ક કરી ઉત્પાદન શરૂ કર્યું.

જોકે આ ઉપકરણને “ધ બ્લૅક બૉક્સ” કહેવાનું શરૂ થયું પરંતુ તે નારંગી રંગનું હતું. આ રંગના લીધે ક્રૅશ બાદ તેને શોધવાનું સરળ બને. આજે પણ તેનો રંગ નારંગી જ છે.

પીટર વૉરેન માને છે કે આ નામ 1958 માં તેમના પિતાએ બીબીસીને આપેલા ઇન્ટરવ્યૂમાંથી લેવામાં આવ્યું છે.

“એક પત્રકાર હતો જેણે આને ‘બ્લૅક બૉક્સ’ તરીકે લોકોને ઓળખાવ્યું. આ એક ઇલેક્ટ્રૉનિક્સ એન્જિનિયરિંગનો સામાન્ય શબ્દ છે. અને આ નામ ટકી ગયું.”

1960 માં ઑસ્ટ્રેલિયા કૉકપીટ વૉઇસ રેકૉર્ડરને ફરજિયાત બનાવનાર પ્રથમ દેશ બન્યો જ્યારે ક્વીન્સલૅન્ડમાં એક વિમાન દુર્ઘટનામાં 29 લોકો માર્યા ગયા હતા. આ ચુકાદો ન્યાયિક તપાસમાંથી આવ્યો હતો અને તેનો કાયદો બનાવવામાં વધુ ત્રણ વર્ષ લાગ્યાં.

આજે બ્લૅક બૉક્સ ફાયર-પ્રૂફ, વૉટર-પ્રૂફ અને સ્ટીલમાં બંધ હોય છે. અને આ દરેક કોમર્શિયલ ફ્લાઇટમાં ફરજિયાત છે.

તૂટી પડેલા વિમાનના કેદ કરાયેલા ડેટા – ઉજાગર થયેલી ખામીઓ અને ત્યારબાદ થયેલી સલામતી નવીનતાઓને કારણે કેટલા લોકો પોતાના જીવનનો શ્રેય આ બ્લૅક બૉક્સને આપે છે.

ડેવિડ વૉરેન 1983 માં નિવૃત્તિ સુધી ARL માં કામ કરતા હતા અને તેના મુખ્ય સંશોધન વૈજ્ઞાનિક બન્યા. તેમનું 19 જુલાઈ 2010 ના રોજ 85 વર્ષની વયે અવસાન થયું.

પચાસ વર્ષથી વધુ સમય સુધી બ્લૅક બૉક્સ પર તેમનું કામ લગભગ અજાણ્યું જ રહ્યું. અંતે 1999માં તેમને ઑસ્ટ્રેલિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ એનર્જી મેડલ એનાયત કરવામાં આવ્યો, અને પછી 2002માં ઉડ્ડયન ઉદ્યોગમાં તેમની સેવા માટે તેમને ઑર્ડર ઑફ ઑસ્ટ્રેલિયા (AO) આપવામાં આવ્યો.

તેમના કામની કદર કરવામાં આટલો સમય કેમ લાગ્યો તે પૂછવામાં આવતા તેમનાં પુત્રી જેની કહે છે, ” તેમની પાસે આટલા વિશાળ પ્રશ્નો કરી શકે તેવું મન હતું, વૈજ્ઞાનિક દૂરંદેશી હતી, અને તેઓ જોઈ શકતા હતા કે આ બ્લૅક બૉક્સ કેવી રીતે કામ કરશે.

“તેઓ 1958 માં કહેતા હતા કે ‘આ ઉપકરણ શું કરી શકે છે.'”

પીટર વૉરેન “1950 ના દાયકાની વસાહતી ઑસ્ટ્રેલિયન વસાહતી માનસિકતાને દોષ આપે છે. તેઓ કહે છે કે આ દેશમાંથી કંઈ સારું બહાર આવી શકતું નથી. બધું સારું યુકે, જર્મની અથવા અમેરિકામાં જ શોધાયું હશે”.

એઆરએલના કાર્યની આસપાસ રહેલી ઐતિહાસિક ગુપ્તતા આની પાછળનું બીજું સંભવિત પરિબળ છે.

ડૉ. વૉરેન 2008 માં ક્વાન્ટાસને તેમના નામ પરથી ઍરબસ A380 નું નામકરણ જોવા માટે જીવ્યા.

પરંતુ તેમણે ક્યારેય બ્લૅક બૉક્સમાંથી રૉયલ્ટીમાં એક પૈસો પણ જોયો નહીં.

તેમને વારંવાર પૂછવામાં આવતું હતું કે શું તેમની આ સફર મુશ્કેલ હતી. પીટર કહે છે કે તેમનો એક જ પ્રમાણભૂત જવાબ હતો: “હા, સરકારે મેં જે કર્યું તેનાં પરિણામો મેળવ્યાં.” “જોકે તેમણે બીજા મારા એવા સો આઇડિયાના મારી પાસેથી પૈસા પણ નથી લીધા જે નકામા સાબિત થયા.”

ડેવિડના બાળકોને તેમની રમૂજની ભાવના વારસામાં મળી.

પીટરના આગ્રહથી, ડૉ. વૉરેનની મૃત્યુ અંગેની સૂચનામાં એક શબ્દસમૂહ શામેલ હતો: “હું એક નસીબદાર કમીનો છું.”

જેનીની વિનંતી પર તેમને “ફ્લાઇટ રેકૉર્ડર શોધક: ખોલશો નહીં” લૅબલવાળા કાસ્કેટમાં દફનાવવામાં આવ્યા.

શું તેઓ ઊડતી વખતે તેમના પિતાનો વિચાર કરે છે?

તેમની પુત્રી જવાબ આપે છે: “દરેક વખતે.”

બીબીસી માટે કલેકટિવ ન્યૂઝરૂમનું પ્રકાશન