Source :- BBC PUNJABI
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Bimal Saini/BBC
‘ ‘ ਪੰਜਾਬ ਦ ੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਗਰਮ ੀ ਕਾਰਨ ਪਾਣ ੀ ਦ ੇ ਸਰੋਤ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ ਅਤ ੇ ਜੰਗਲੀ-ਜੀਵ ਨੂ ੰ ਪਾਣ ੀ ਲਈ ਜੂਝਣ ਾ ਪੈਂਦ ਾ ਹੈ, ਜਦੋ ਂ ਪਾਣ ੀ ਦ ੀ ਭਾਲ਼ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵ ਮਨੁੱਖ ੀ ਅਬਾਦ ੀ ਵੱਲ ਰੁਖ ਼ ਕਰਦ ੇ ਹਨ ਅਤ ੇ ਕਈ ਵਾਰ ਨੁਕਸਾਨ ਵ ੀ ਹੁੰਦ ਾ ਹੈ ।’ ‘
‘ ‘ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵਾ ਂ ਨੂ ੰ ਪਾਣ ੀ ਲਈ ਤੜਫ਼ਦ ੇ ਦੇਖ ਕ ੇ ਅਸੀ ਂ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਪਾਣ ੀ ਦ ੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦ ੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸ਼ੁਰ ੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂ ੰ ਹੁਣ 15 ਸਾਲ ਹ ੋ ਗਏ ਹਨ ।’ ‘
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਾਲ ੀ ਦ ੇ ਹਨ, ਜ ੋ ਰੋਪੜ ਜ਼ਿਲ੍ਹ ੇ ਦ ੇ ਬਲਾਕ ਨੂਰਪੁਰ ਬੇਦ ੀ ਦ ੇ ਅਧੀਨ ਪੈਂਦ ੇ ਪਿੰਡ ਕਾਹਨਪੁਰ ਖੂਹ ੀ ਦ ੇ ਵਸਨੀਕ ਹਨ ਅਤ ੇ ਆਪਣ ੇ ਪਿੰਡ ਦ ੇ ਨੇੜਲ ੇ ਇਲਾਕ ੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੇਵ ਾ ਕਰ ਰਹ ੇ ਹਨ।
ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵਾ ਂ ਦ ੀ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਨਿੱਜ ੀ ਤੌਰ ʼਤ ੇ ਜੰਗਲ ਦ ੇ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾ ਂ ਦ ੇ ਉੱਤ ੇ 25 ਦ ੇ ਕਰੀਬ ਹੋਦੀਆ ਂ ਬਣਾਈਆ ਂ ਹਨ।
ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਬੈਕ ਤੁਹਾਡ ੀ ਡਿਵਾਈਸ ‘ ਤ ੇ ਸਪੋਰਟ ਨਹੀ ਂ ਕਰਦਾ
ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨ ਾ ਟਰੈਕਟਰ ਅਤ ੇ ਟੈਂਕਰ ਦ ੀ ਮਦਦ ਦ ੇ ਨਾਲ ਪਾਣ ੀ ਪਾਉਂਦ ੇ ਹਨ ਤਾ ਂ ਜ ੋ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵਾ ਂ ਨੂ ੰ ਪੀਣ ਲਈ ਪਾਣ ੀ ਮਿਲ ਸਕੇ।
ਜਲਵਾਯ ੂ ਤਬਦੀਲ ੀ ਕਾਰਨ ਜਿੱਥ ੇ ਮਨੁੱਖ ੀ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹ ੋ ਰਿਹ ਾ ਹ ੈ ਉੱਥ ੇ ਹ ੀ ਪਸ਼ੂ, ਪੰਛੀਆ ਂ ਅਤ ੇ ਜੰਗਲ ੀ ਜਾਨਵਰਾ ਂ ਦ ਾ ਵ ੀ ਆਪਣ ਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਾ ਬੜ ਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹ ੋ ਚੁੱਕ ਾ ਹੈ।
ਯੁਨਾਈਟਡ ਨੇਸ਼ਨਜ ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜੇਸ਼ਨ ਦ ੀ ਵਰਲਡ ਲਾਈਫ ਫੰਡ ਦ ੀ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਪਿਛਲ ੇ 50 ਸਾਲਾ ਂ ਵਿੱਚ 73 % ਮੌਨੀਟਰਡ ਸਪੀਸੀਜ ਼ ( ਨਿਗਰਾਨ ੀ ਹੇਠਲੀਆ ਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ) ਖ਼ਤਮ ਹ ੋ ਚੁੱਕੀਆ ਂ ਹਨ ।
ਇਨ੍ਹਾ ਂ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵਾ ਂ ਦੀਆ ਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆ ਂ ਨੂ ੰ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਤੋ ਂ ਬਚਾਉਣ ਦ ੇ ਲਈ ਜਿੱਥ ੇ ਸਰਕਾਰ ਆਪਣ ੇ ਪੱਧਰ ‘ ਤ ੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹ ੀ ਹ ੈ ਉੱਥ ੇ ਹ ੀ ਦੇਸ ਦ ੇ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾ ਂ ਅਤ ੇ ਆਮ ਲੋਕ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵਾ ਂ ਦ ੇ ਜੀਵਨ ਨੂ ੰ ਬਚਾਉਣ ਅਤ ੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦ ੇ ਲਈ ਆਪਣ ਾ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਪ ਾ ਰਹੀਆ ਂ ਹਨ।
ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਾਲ ੀ ਵ ੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹ ਾ ਹ ੀ ਉਪਰਾਲ ਾ ਕਰਦ ੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹ ੇ ਹਨ।
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Getty Images/BBC
ਹਰਪਾਲ ਨੂ ੰ ਕਿੱਥੋ ਂ ਮਿਲ ੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ
ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਨੂ ੰ ਪ੍ਰੇਰਨ ਾ ਆਪਣ ੇ ਮਾਤ ਾ ਜ ੀ ਤੋ ਂ ਮਿਲੀ । ਜਦੋ ਂ ਉਹ ਛੋਟ ੇ ਸਨ ਤਾ ਂ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਦ ੀ ਮਾ ਂ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵਾ ਂ ਦ ੇ ਲਈ ਘਰ ਤੋ ਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਪੈਦਲ ਚੱਲ ਕ ੇ ਅਤ ੇ ਘੜਿਆ ਂ ਦ ੇ ਠੀਕਰੀਆ ਂ ਦ ੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣ ੀ ਭਰ ਕ ੇ ਆਉਂਦ ੇ ਸਨ।
ਜਿਸ ਰੀਤ ਨੂ ੰ ਅੱਗ ੇ ਵਧਾਉਂਦਿਆ ਂ ਹੋਇਆ ਂ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਾਲ ੀ ਪਿਛਲ ੇ 15 ਸਾਲ ਤੋ ਂ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵਾ ਂ ਨੂ ੰ ਗਰਮ ੀ ਦ ੇ ਸਮੇ ਂ ਦ ੇ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾ ਂ 25 ਬਣਾਈਆ ਂ ਗਈਆ ਂ ਹੋਦੀਆ ਂ ਦ ੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣ ੀ ਪ ਾ ਰਹ ੇ ਹਨ।
ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਾਲ ੀ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ,” ਮਾਰਚ ਮਹੀਨ ੇ ਤੋ ਂ ਲ ੈ ਕ ੇ ਬਰਸਾਤ ਸ਼ੁਰ ੂ ਹੋਣ ਤੱਕ ਮੈ ਂ ਪਾਣ ੀ ਦ ੀ ਸੇਵ ਾ ਕਰਦ ਾ ਹਾਂ । ਰੋਜ਼ਾਨ ਾ ਪਾਣ ੀ ਦ ੇ ਤਿੰਨ ਤੋ ਂ ਚਾਰ ਟੈਂਕਰ ਭਰ ਕ ੇ ਇਨ੍ਹਾ ਂ ਹੋਦੀਆ ਂ ਦ ੇ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦ ਾ ਹਾ ਂ ਅਤ ੇ ਖ਼ਰਚ ਾ ਰੋਜ਼ਾਨ ਾ 1000 ਤੋ ਂ ਵੱਧ ਆ ਜਾਂਦ ਾ ਹੈ ।”
ਉਹ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਇਹ ਸੇਵ ਾ ਉਹ ਆਪਣ ੇ ਨਿੱਜ ੀ ਖਰਚ ੇ ਦ ੇ ਉੱਤ ੇ ਹ ੀ ਕਰਦ ੇ ਹਨ । ਕਿਸ ੇ ਵ ੀ ਸੰਸਥ ਾ ਜਾ ਂ ਵਿਅਕਤ ੀ ਤੋ ਂ ਆਰਿਥਕ ਮਦਦ ਨਹੀ ਂ ਲੈਂਦੇ । ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਦ ਾ ਸਾਥ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਦ ੇ ਪਿੰਡ ਦ ੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵ ੀ ਦਿੰਦ ੇ ਹਨ।
ਉੱਥ ੇ ਹ ੀ ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਾਲ ੀ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਪਾਣ ੀ ਦ ਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਬਰਸਾਤ ੀ ਚੋਅ ਹ ੀ ਹਨ । ਪਰ ਹਰ ਸਾਲ ਵਧਦ ੀ ਗਰਮ ੀ ਕਾਰਨ ਇਹ ਬਰਸਾਤ ੀ ਪਾਣ ੀ ਦ ੇ ਸਰੋਤ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ।
ਭਾਵੇ ਂ ਕ ਿ ਸਰਕਾਰ ਇੱਥ ੇ ਚੈੱਕ ਡੈਮ ਅਤ ੇ ਟੋਏ ਪੁੱਟ ਕ ੇ ਕੁਝ ਪਾਣ ੀ ਦ ਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵ ੀ ਕਰਦ ੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪੂਰ ੇ ਨਹੀ ਂ ਪੈਂਦੇ।
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Bimal Saini/BBC
ਇਸ ੇ ਕਾਰਨ ਜੰਗਲ ੀ ਜਾਨਵਰ ਆਬਾਦ ੀ ਵੱਲ ਰੁੱਖ ਕਰਦ ੇ ਹਨ ਅਤ ੇ ਕਈ ਵਾਰ ਜੰਗਲ ੀ ਜਾਨਵਰ ਅਵਾਰ ਾ ਕੁੱਤਿਆ ਂ ਦ ੀ ਭੇਟ ਵ ੀ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ।
ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾ ਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹ ੇ ਦ ੇ ਨੰਗਲ ਦ ੇ ਇਲਾਕ ੇ ਵਿੱਚ ਬਾਘ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹ ੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂ ੰ ਫੜ ਕ ੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਛੱਡਣ ਲਈ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵ ਵਿਭਾਗ ਨੂ ੰ ਕਾਫ਼ ੀ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਕਰਨ ੀ ਪਈ ਸੀ।
ਉਹ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ,” ਜਾਨਵਰਾ ਂ ਨੂ ੰ ਪਾਣ ੀ ਮੁਹੱਈਆ ਂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਹੋਦੀਆ ਂ ਬਣਵਾਈਆ ਂ ਗਈਆਂ । ਜਦੋ ਂ ਵ ੀ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ ਤਾ ਂ ਦੇਖਦ ੇ ਹਾ ਂ ਕ ਿ ਹੋਦੀਆ ਂ ਦ ੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲ ੇ ਕਈ ਜਾਨਵਰਾ ਂ ਦੀਆ ਂ ਪੈੜਾ ਂ ਮਿਲਦੀਆ ਂ ਹਨ, ਜ ੋ ਇਸ ਗੱਲ ਦ ਾ ਗਵਾਹ ਬਣਦੀਆ ਂ ਹਨ ਕ ਿ ਜੰਗਲ ਤੋ ਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰ ੇ ਜਾਨਵਰ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਹੋਦੀਆ ਂ ਕੋਲ ਪਾਣ ੀ ਪੀਣ ਆਉਂਦ ੇ ਹਨ ।”
” ਅਤ ੇ ਪਿਆਸ ਬੁਝ ਾ ਕ ੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜੰਗਲ ਵੱਲ ਪਰਤ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ ।”
ਇਸ ੇ ਹ ੀ ਇਲਾਕ ੇ ਦ ੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ ੇ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਇਹ ਕੰਡ ੀ ਦ ਾ ਇਲਾਕ ਾ ਪਠਾਨਕੋਟ ਦ ੇ ਧਾਰ ਤੋ ਂ ਸ਼ੁਰ ੂ ਹ ੋ ਕ ੇ ਡੇਰ ਾ ਬੱਸ ੀ ਲਾਲੜ ੂ ਤੱਕ ਜਾਂਦ ਾ ਹੈ।
ਇਹ ਇਲਾਕ ਾ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 250 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤ ੇ ਚੌੜਾਈ ਵਿੱਚ 18 ਤੋ ਂ 35 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋ ਂ ਪਠਾਨਕੋਟ ਤੱਕ ਦ ੀ ਸੜਕ ਦ ੇ ਦੱਖਣ ੀ ਪਾਸੇ, ਇਹ ਉੱਚਾਈ ਵਾਲਾ, ਠੰਢ ਾ ਅਤ ੇ ਸੁੱਕ ਾ ਇਲਾਕ ਾ ਵਿਸ਼ੇਸ ਼ ਤੌਰ ‘ ਤ ੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦ ਾ ਹੈ । ਕੰਡ ੀ ਇਲਾਕ ੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਉਪ ਖੇਤਰ ਹਨ।
ਇਹ ਸਾਰ ੇ ਇਲਾਕ ੇ ਨ ਾ ਸਿਰਫ ਼ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪੱਖੋ ਂ ਵਿਲੱਖਣ ਹਨ, ਸਗੋ ਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤ ੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪੱਖੋ ਂ ਵ ੀ ਵਖਰ ੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾ ਂ ਦ ੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ, ਭੋਜਨ ਤ ੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਵ ੀ ਪੰਜਾਬ ਦ ੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆ ਂ ਤੋ ਂ ਭਿੰਨ ਹੈ।
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Bimal Saini/BBC
ਜੰਗਲ, ਪਾਣ ੀ ਤ ੇ ਜਾਨਵਰ- ਕੁਦਰਤ ਦ ੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਢਲ ੇ ਤੱਤ
ਇਹ ਇਲਾਕ ਾ ਪੰਜਾਬ ਦ ੇ ਸਭ ਤੋ ਂ ਵੱਡ ੇ ਜੰਗਲਾ ਂ ਵਾਲ ੇ ਖੇਤਰਾ ਂ ‘ ਚੋ ਂ ਇੱਕ ਹੈ । ਇੱਥ ੇ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਛੋਟ ੇ ਛੱਪੜ, ਟੋਭ ੇ ਅਤ ੇ ਪੁਰਾਣ ੇ ਪਾਣ ੀ ਦ ੇ ਸਰੋਤ ਹੁੰਦ ੇ ਸਨ ਜ ੋ ਇਲਾਕ ੇ ਦ ੇ ਲੋਕਾ ਂ ਅਤ ੇ ਜਾਨਵਰਾ ਂ ਦੀਆ ਂ ਲੋੜਾ ਂ ਪੂਰੀਆ ਂ ਕਰਦ ੇ ਸਨ।
ਪੁਰਾਣ ੇ ਸਮਿਆ ਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲ ੀ ਜਾਨਵਰ ਇਨ੍ਹਾ ਂ ਜੰਗਲਾ ਂ ਵਿੱਚ ਆਸਰ ਾ ਲੈਂਦ ੇ ਸਨ, ਉਥੋ ਂ ਹ ੀ ਭੋਜਨ ਅਤ ੇ ਪਾਣ ੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦ ਾ ਸੀ।
ਪਰ ਹੁਣ ਆਲਮ ੀ ਤਪਸ ਼ ਅਤ ੇ ਜਲਵਾਯ ੂ ਤਬਦੀਲ ੀ ਕਾਰਨ ਜੰਗਲਾ ਂ ਦ ਾ ਰਕਬ ਾ ਘਟ ਰਿਹ ਾ ਹੈ।
ਜੰਗਲ ੀ ਜਾਨਵਰ ਆਪਣ ਾ ਆਸਰ ਾ ਛੱਡ ਕ ੇ ਆਬਾਦ ੀ ਵੱਲ ਰੁਖ ਼ ਕਰ ਰਹ ੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕ ਿ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਨੂ ੰ ਨ ਾ ਪਾਣ ੀ ਮਿਲ ਰਿਹ ਾ ਹੈ, ਨ ਾ ਹ ੀ ਆਸਰਾ । ਇਹ ਇਕ ਸੰਕਟ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂ ੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ ਼ ਨਹੀ ਂ ਕੀਤ ਾ ਜ ਾ ਸਕਦਾ।
ਇਸ ਦ ੇ ਨਾਲ ਹ ੀ ਉਹ ਸਰਕਾਰ ਅਤ ੇ ਸਬੰਧਿਤ ਵਿਭਾਗ ਨੂ ੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਪਹਾੜੀਆ ਂ ਦ ੇ ਮੂਹਰ ੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟ ੇ ਚੈੱਕ ਡੈਮ ਬਣਵਾਉਣ, ਬੰਨ੍ਹ ਲਗ ਾ ਕ ੇ ਪਾਣ ੀ ਸਟੋਰ ਕਰਨ ਦ ੀ ਯੋਜਨ ਾ ਬਣਾਉਣ, ਪੁਰਾਣ ੇ ਪਾਣ ੀ ਦ ੇ ਸਰੋਤਾ ਂ ਨੂ ੰ ਦੁਬਾਰ ਾ ਜੀਵੰਤ ਕੀਤ ਾ ਜਾਵੇ।
ਇਸ ਦ ੇ ਨਾਲ ਹ ੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੰਭਾਲ ਨੂ ੰ ਵਿਦਿਅਕ ਪੱਧਰ ਤੋ ਂ ਸ਼ੁਰ ੂ ਕਰਕ ੇ ਜਨ ਚੇਤਨ ਾ ਵਧਾਈ ਜਾਵੇ।
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Bimal Saini/BBC
ਜੰਗਲ ੀ ਜਾਨਵਰਾ ਂ ਅਤ ੇ ਪਰਵਾਸ ੀ ਪੰਛੀਆ ਂ ਉੱਤ ੇ ਅਸਰ
ਕੁਲਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਪੰਜਾਬ ਦ ੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਰੇਂਜ ਦੀਆ ਂ ਛੋਟੀਆ ਂ ਪਹਾੜੀਆ ਂ ਦ ੀ ਰੇਂਜ ਪਠਾਨਕੋਟ ਤੋ ਂ ਡੇਰਾਬਸ ੀ ਤੱਕ ਫੈਲ ੇ ਕੰਢ ੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡ ੀ ਗਿਣਤ ੀ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦ ੇ ਜੰਗਲ ੀ ਜਾਨਵਰ ਵੱਸਦ ੇ ਹਨ।
ਕੁਲਰਾਜ ਸਿੰਘ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦ ੇ ਡਿਵੀਜ਼ਨਲ ਅਫ਼ਸਰ ਹਨ, ਉਹ ਮੋਹਾਲੀ, ਰੋਪੜ ਅਤ ੇ ਫਤਹਿਗੜ੍ਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆ ਂ ਦ ੇ ਇੰਚਾਰਜ ਹਨ।
ਉਹ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਇਨ੍ਹਾ ਂ ਜੰਗਲਾ ਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਬਰ, ਬਲੂਬਲ, ਵਾਇਲਡ ਸੂਰ, ਹੌਗ ਡੀਅਰ ਅਤ ੇ ਬਾਰਕਿੰਗ ਡੀਅਰ ਵਰਗ ੇ ਹਰਬੀਵੋਰ ( ਘਾਹ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ) ਜਾਨਵਰ ਤ ੇ ਲੈਪਰਡ ਵਰਗ ੇ ਕਾਰਨੀਵੋਰਸ ( ਮਾਸ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ) ਜਾਨਵਰ ਪਾਏ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਦੱਸਿਆ,” ਵਾਤਾਵਰਨ ਤਬਦੀਲ ੀ ਨ ੇ ਬਨਸਪਤ ੀ ਅਤ ੇ ਜਾਨਵਰਾ ਂ ਦ ੀ ਜ਼ਿੰਦਗ ੀ ‘ ਤ ੇ ਵੱਡ ਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਹੈ । ਥਾਂ-ਥਾ ਂ ਪਾਣ ੀ ਦ ੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਜਾਨਵਰ ਹੇਠਲ ੇ ਇਲਾਕਿਆ ਂ ਵੱਲ ਭੱਜਦ ੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ੀ ਲੋਕ ਡਰ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ ।”
ਕੁਲਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨ ੇ ਦੱਸਿਆ ਕ ਿ ਰੂਪਨਗਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹ ੇ ਦ ੇ ਰੋਪੜ ਅਤ ੇ ਨੰਗਲ ਵੈਟਲੈਂਡ ‘ ਚ ਹਰ ਸਾਲ ਪਰਵਾਸ ੀ ਪੰਛੀਆ ਂ ਦ ੀ ਗਿਣਤ ੀ ਕੀਤ ੀ ਜਾਂਦ ੀ ਹੈ । ਵਰਲਡ ਵਾਇਲਡ ਲਾਈਫ ਼ ਫੰਡ ਦ ੀ ਨਿਗਰਾਨ ੀ ਹੇਠ ਹਰ ਸਾਲ ਇਹ ਸਰਵੇਅ ਕੀਤ ੇ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ।
- 2024-25: ਰੋਪੜ- 1486, ਨੰਗਲ- 2411
- 2023-24: ਰੋਪੜ- 1755, ਨੰਗਲ- 2600
- 2022-23: ਰੋਪੜ- 1764, ਨੰਗਲ- 3135
- 2018-19: ਕੁੱਲ ਲਗਭਗ- 4000
ਇਹ ਅੰਕੜ ੇ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਪਰਵਾਸ ੀ ਪੰਛੀਆ ਂ ਦ ੀ ਗਿਣਤ ੀ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ-ਹੌਲ ੀ ਕਮ ੀ ਆ ਰਹ ੀ ਹੈ।
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Bimal Saini/BBC
ਉਹ ਦੱਸਦ ੇ ਹਨ ਕ ਿ ਮੌਸਮ ਦ ੇ ਬਦਲਾਅ ਕਾਰਨ ਠੰਢ ਦ ੇ ਮਹੀਨ ੇ ਦੇਰ ੀ ਨਾਲ ਆਉਣ ਕਰਕ ੇ ਇਹ ਪੰਛ ੀ ਵ ੀ ਦੇਰ ਨਾਲ ਆਉਂਦ ੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਨੂ ੰ ਇੱਥ ੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਾ ਂ ਮਿਲਦ ਾ ਹੈ, ਜ ੋ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਦ ੀ ਪ੍ਰਜਨਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ‘ ਤ ੇ ਵ ੀ ਅਸਰ ਕਰ ਰਿਹ ਾ ਹੈ।
ਉਹ ਆਖਦ ੇ ਹਨ,” ਗਰਮੀਆ ਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲਾ ਂ ਦ ੇ ਪਾਣ ੀ ਦ ੇ ਸਰੋਤ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦ ੇ ਹਨ । ਇਸ ਕਾਰਨ ਵਣ ਜਾਨਵਰ ਪਾਣ ੀ ਦ ੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਬਸਤ ੀ ਵਾਲ ੇ ਇਲਾਕਿਆ ਂ ਵੱਲ ਆਉਂਦ ੇ ਹਨ । ਇਸ ਸਥਿਤ ੀ ਨੂ ੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਣ ਵਿਭਾਗ ਵਾਟਰ ਹੌਲ ਤਿਆਰ ਕਰਵ ਾ ਰਿਹ ਾ ਹ ੈ ਅਤ ੇ ਟੈਂਕਰਾ ਂ ਰਾਹੀ ਂ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਨੂ ੰ ਪਾਣ ੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜ ਾ ਰਿਹ ਾ ਹੈ ।”
ਨੂਰਪੁਰ ਬੇਦ ੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵ ੀ ਕਈ ਐੱਨਜੀਓ ਅਤ ੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਲੰਟੀਅਰ ਪਾਣ ੀ ਦ ੇ ਹੌਦ ਤਿਆਰ ਕਰਕ ੇ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣ ੀ ਭਰਦ ੇ ਹਨ । ਇਹ ਸੇਵ ਾ ਮਨੁੱਖਤ ਾ ਦ ੀ ਹ ੀ ਨਹੀਂ, ਪਰਮਾਤਮ ਾ ਦ ੀ ਵ ੀ ਸੇਵ ਾ ਹੈ । ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵ ੀ ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਵਿੱਚੋ ਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾ ਂ ਨ ੇ ਲੋਕਾ ਂ ਨੂ ੰ ਅਪੀਲ ਕੀਤ ੀ ਕ ਿ ਜ ੇ ਕਦ ੇ ਕੋਈ ਬਾਘ ਜਾ ਂ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ਤਾ ਂ ਘਬਰਾਉਣ ਦ ੀ ਲੋੜ ਨਹੀ ਂ ਹੈ । ਤੁਰੰਤ ਵਣ ਵਿਭਾਗ ਨੂ ੰ ਜਾਣਕਾਰ ੀ ਦਿਓ।
ਵਿਭਾਗ ਦ ੀ ਟੀਮ ਆ ਕ ੇ ਜਾਨਵਰ ਨੂ ੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੈਸਕਿਊ ਕਰੇਗੀ । ਜਾਨਵਰਾ ਂ ਨੂ ੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਾ ਕਾਨੂੰਨ ੀ ਅਪਰਾਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਦ ੀ ਸਜ਼ ਾ ਤਿੰਨ ਤੋ ਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੱਕ ਹ ੋ ਸਕਦ ੀ ਹੈ।
ਤਸਵੀਰ ਸਰੋਤ, Bimal Saini/BBC
ਕ ੀ ਕਹਿੰਦ ੀ ਹ ੈ ਰਿਪੋਰਟ
ਰਿਪੋਰਟ ਚੇਤਾਵਨ ੀ ਦਿੰਦ ੀ ਹ ੈ ਕ ਿ ਸਾਡ ੇ ਗ੍ਰਹ ਿ ਦ ੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸ ੇ ਕੁਦਰਤ ੀ ਤਬਾਹ ੀ ਅਤ ੇ ਜਲਵਾਯ ੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦ ੇ ਸੁਮੇਲ ਕਾਰਨ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਅਜਿਹੀਆ ਂ ਘਟਨਾਵਾ ਂ ਘਟ ਰਹੀਆ ਂ ਹਨ ਜ ੋ ਮਨੁੱਖਤ ਾ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਤਰ ੇ ਪੈਦ ਾ ਕਰਦੀਆ ਂ ਹਨ।
ਜ਼ੂਿਓਲੋਜੀਕਲ ਸੁਸਾਇਟ ੀ ਆਫ ਼ ਲੰਡਨ ( ਜ਼ੈੱਡਐੱਸਐੱਲ ) ਵੱਲੋ ਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤ ਾ ਗਿਆ ਲਿਵਿੰਗ ਪਲੈਨੇਟ ਇੰਡੈਕਸ, 1970-2020 ਤੱਕ 5, 495 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆ ਂ ਦੀਆ ਂ ਲਗਭਗ 35, 000 ਰੀੜ੍ਹ ਦ ੀ ਹੱਡ ੀ ਵਾਲੀਆ ਂ ਆਬਾਦੀਆ ਂ ʼਤ ੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਦ ਾ ਹ ੈ
ਸਭ ਤੋ ਂ ਤੇਜ ਼ ਗਿਰਾਵਟ ਤਾਜ਼ ੇ ਪਾਣ ੀ ਦੀ ਆਬਾਦ ੀ ( 85 % ) ਵਿੱਚ ਹੈ, ਉਸ ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ ਜ਼ਮੀਨ ੀ ( 69 % ) ਅਤ ੇ ਫਿਰ ਸਮੁੰਦਰ ੀ ( 56 % ) ਹੈ ।
ਰਿਪੋਰਟ ਚੇਤਾਵਨ ੀ ਦਿੰਦ ੀ ਹ ੈ ਕ ਿ ਸਾਡ ੇ ਗ੍ਰਹ ਿ ਦ ੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸ ੇ ਕੁਦਰਤ ਦ ੇ ਨੁਕਸਾਨ ਅਤ ੇ ਜਲਵਾਯ ੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦ ੇ ਸੁਮੇਲ ਕਾਰਨ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਟਿਪਿੰਗ ਪੁਆਇੰਟਾ ਂ ਦ ੇ ਨੇੜ ੇ ਆ ਰਹ ੇ ਹਨ ਜ ੋ ਮਨੁੱਖਤ ਾ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਤਰ ੇ ਪੈਦ ਾ ਕਰਦ ੇ ਹਨ।
ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨਾ ਂ ਦ ਾ ਨੁਕਸਾਨ, ਗਿਰਾਵਟ ਅਤ ੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦ ਾ ਕਟਾਈ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ ਤ ੇ ਸਾਡ ੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪ ੀ ਖੁਰਾਕ ਪ੍ਰਣਾਲ ੀ ਦੁਆਰ ਾ ਸੰਚਾਲਿਤ, ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦ ੇ ਜੰਗਲ ੀ ਜੀਵਾ ਂ ਦ ੀ ਆਬਾਦ ੀ ਲਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖ਼ਤਰ ੇ ਹਨ।
ਜਿਸ ਤੋ ਂ ਬਾਅਦ ਹਮਲਾਵਰ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ, ਬਿਮਾਰੀਆ ਂ ਅਤ ੇ ਜਲਵਾਯ ੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਆਉਂਦ ੇ ਹਨ।
ਬੀਬੀਸ ੀ ਲਈ ਕਲੈਕਟਿਵ ਨਿਊਜ਼ਰੂਮ ਵੱਲੋ ਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ
source : BBC PUNJABI
